Çatalhöyük 2001 Archive Report

ÇATALHÖYÜK 2001 ARCHIVE REPORT

Giriş Çatalhöyük 2001

Ian Hodder

2001 sezonunda hem kazı hem de laboratuvar çalışmaları gerçekleşmiştir. 7 Hazirandan itibaren üç ana bölgede (BACH, TP ve Batı Höyük) Berkeley, Poznan ve Batı Höyük ekiplerini oluşturan yaklaşık 80 kişi kazı çalışmalarını yürütmüştür. Temmuz ayının ortasında, bu bölgelerde çalışan ekipler kazıdan ayrılmış, yerlerine 40 kişilik Cambridge/Stanford ekibi gelmiştir. Bu ekip, Eylül ayının ortasına kadar, 1995 1999 yılları arasında gerçekleştirilen kazıların raporlarının yayımlanma hazırlıkları için çalışmıştır.

Kazılar

Kazılara, Neolitik dönemine ait doğu höyük üzerinde iki alanda devam edilmiştir. BACH (Berkeley Archaeologists at Çatalhöyük) ekibi höyüğün kuzeyinde bulunan Bina 3ün kazısına devam etmiştir. Değişik kullanım ve yapı evrelerine sahip olan bu zengin binada kireçle sıvalı tabanlar ve sekiler ile birlikte boyalı duvarlar bulunmuştur. Şimdiye kadar tabanların ve sekilerin altından yedi adet insan gömütü çıkarılmıştır. Kuzeydoğu sekisinden bir erkek bireye ait bir mezar, kuzeybatı sekisinden ise dört farklı gömüt (bir kadına ait ve üç daha genç birey) ele geçmiştir. Binanın merkezindeki tabanın altından çok küçük yaşta üç cocuk bireye ait mezarlar bulunmuştur. Gömülerin bir tanesinden bir deniz kabuğu, kemik bir alet ve boya maddeleri (malakit ve cinnabar) ele geçmiştir. Bu mezarların tamamı evin temiz tabanlarının bulunduğu bölgede yer almaktadır. Kirli tabanlar, ana odanın güneyinde fırın ve merdiven boşluğu etrafında bulunmaktadır. Bir perde duvarı, bu odayı fırınlar ve depolarla ilişkili bir batı odasından ayırmaktadır.

Doğu höyüğünün güneyinde bulunan tepede TP (Poznan ekibi Team Poznan), son Neolitik yapı evrelerini açığa çıkarmayı düşündükleri yeni bir açma açmıştır. Bunun nedeni, şimdiye kadar projenin genelde Tabaka VI altındakı tabakaları kazmış olmasıdır. Oysa, üst yapı evrelerini karşılaştırmak için daha fazla malzemenin ele geçmesi gerekmektedir. Bu bölgedeki kazılar, Bizans ve Helenistik dönemlerine ait zengin unsurlar ortaya çıkarmıştır. Özellikle, sırt üstü yatırılmış ve yüzleri batıya dönük 70 adet Bizans dönemine ait mezar dikkati çekmiştir. Mezarların çoğunda kerpiç duvarlar bulunmuştur. Helenistik dönemine ait yapı kalıntıları da ele geçmiştir.

Kalkolitik Batı höyüğündeki kazılar bu sene de devam etmiştir. 2000 kazı mevsiminde, Kalkolitik dönemine ait bir evin planı ilk kez ortaya çıkmıştır. Bu senenin çalışmalardaki amaç ise, bu binanın tüm boyutlarını ortaya çıkarmak ve etrafındaki yapı ve alanlarla olan ilişkisini ortaya çıkarmak olmuştur. Çeşitli yapılara ait duvarlar ortaya çıkmış, ancak bu senenin çalışmaları Kalkolitik tabakalarını kesen çeşitli Bizans mezarları üzerine yoğunlaşmak durumunda kalmıştır. Mezarlardan bir tanesi, harç kullanılarak örülmüş kiremit duvarlardan yapılmıştır. Bu mezar iyi korunmuş olmakla birlikte, duvarları sıvanmış ve kırmızı boya ile yapılmış motiflerle süslenmiştir. Bu mezardaki gömünün tahtadan yapılmış bir lahide sahip olduğu anlaşılmıştır.

Araştırma mevsimi

15 Temmuzdan Eylül başına kadar yaklaşık 40 kişiden oluşan Cambridge/Stanford ekibi kazı sonrası çalışmaları için yoğun bir şekilde çalışmıştır. 2000 yılı araştırma mevsiminde ve bu güne kadar, proje üyeleri kendi alanları üzerindeki veriler üzerinde çalışmıştır. Araştırma konuları olukça geniştir - kazı raporundan fauna ve başka veri tabanlarının tanımlamaları araştırma konuları içerisindedir. Bu ön raporlar önceden araştırma üyeleri arasında dolaştırılmış ve 2001 araştırma mevsiminin başında bütün proje üyelerine tartışmaya açık bir şekilde sunulmuştur.

2001 araştırma mevsiminin devamı boyunca düzenli olarak iki değişik tip seminer serisi düzenlenmiştir. Birinci tip seminerlerde kazıdan elde edilen bütün veriler kontektslerine göre değerlendirilmiştir. Bir başka deyişle, bütün buluntu tipleri (fauna, seramik, litik, botanik etc.), geçirdikleri depozisyon ve post-depozisyon etkilerini yorumlamak amacıyla, her alan veya bina içinde evre evre değerlendirilmiştir. Bu görüşmeler genelde 10 - 15 kişi arasında, bir masa etrafında oturarak, her ünite, alan veya binaya ait bulguların herkesin kendi veri tabanından sunması, buluntlar, videolar, fotoğraflar ve istatistiklerin incelenmesi şeklinde gerçekleşmiştir. Amaç, yorumlama aşamasında bir fikir birliğine varmak olmuştur. Bu görüşmelerin sonuçları, 1. Cilt'in oluşumu için kullanılacaktır (aşağı bakınız).

İkinci tür görüşmeler değişik temalar üzerinde gelişmiştir. Bu görüşmelere, belirli bir konuya (örneğin ziyafet, peysaj, atık oluşumları, ev yaşam devreleri, yemek, alan politikaları) katkıda bulunabilecek bütün proje üyeleri katılmıştır. Tema liderleri notlar alarak, yerel bilgi ağında yer alacak şekilde yayımlanacak bir bölümün ilk hatlarını çıkarmıştır. Bunlar, ilgili bölümün ana hatlarının geliştirilmesi için daha sonraki tartışmalarda kullanılmıştır. Bu taslaklar, 3. Cilt'in bölümlerinin temeli olarak kullanılacaktır.

Bu tartışmaların ve ortak veri değerlendirmelerinin genel hedefi, farklı ve geniş bir alana sahip konuların yüksek derecede entegrasyonu olmuştur. Bu yaklaşım, yorumların daha düzenli oluşmasına ve daha fazla derinliğe sahip olabilmesine imkan sağlamıştır. Üç cildin basımının, 2002 yılının ortalarında hazır olmaları için bir zaman çizelgesi oluşturulmuştur. Üç cilt aşağıdaki gibidir:

1 Cilt - Arkeolojik Kontekstler

Bu cilt, binalardan ve alanlardan elde edilen arkeolojinin genel değerlendirilmesi ve yorumlanması olarak tasarlanmıştır. Güney, Kuzey ve KOPAL alanlarından elde edilen bilgileri kapsamaktadır. Ama aynı zamanda sekiler, fırınlar, tabanlar, ögeler vs. gibi olguların, değişik uzmanlar tarafından yapılmış belirli yorumlarını da bünyesinde birleştirmektedir. Bu cilt, arazide ve laboratuvarda yapılan yorumsal tartışmaların içeriğini ve niteliğini yakalamaya çalışmaktadır.

2 Cilt - Veri Raporları

Bu cilt uzamanların raporlarını (örneğin litik, fauna, seramik, kil toplar, isotop, pitolit) kapsayacaktır. Bu ciltte uzmanlar, meslektaşlarının kendileri tarafından ele almaları gerektiğini düşündükleri bütün konuları ele alacaktır. Ama aynı zamanda, her rapor zamansal ve veri kategori eğilimlerini de içinde bulunduracaktır (dolgu - çöplük - taban - yapım etc. karşılaştırmaları; içeri - dışarı karşılaştırması; seki - taban karşlaştırması; beyaz taban - beyaz olmayan taban - yerleşim tabanı karşılaştırmaları). Bir başka deyişle, bu bölümler genel kontekts çeşitliliğini ele alacak, fakat tek tek ögelerin yorumunu 1. Cilt'e bırakacaktır.

3 Cilt - Temalar

Bu cilt, verileri ortaya koymaktan çok, değişik verilerin değerlendirilmesiyle oluşan çeşitli fikirlerin sunulmasıyla ilgilenmektedir. Kapsanan ana temalar şunlardır: Ziyafetler, Yeryüzü - uzun vade ve yavaş değişim, Yeryüzü modellemeleri, Atık, Evlerin yaşam süreçleri, Yemek, Alan politikları, Çağdaş sosyal-ekoloji, Mevsim süreçleri, Yakma, Sanat ve dekorasyon, Bellek, Evcilleştirme, Sosyal farklılıklar, Üretim, Ticaret ve değiş tokuş, Ölüm ve gömme.

Bütün ciltler ama özellikle 3. Cilt, en yakın köy olan Küçükköy'de yaşayan bir grup insanın alıntılarını içerisinde bulunduracaktır. Bu grup ile seminerler düzenlenmiş, onların yerleşim ile ilgili düşünceleri tartışılmıştır. Bu tartışmalar kamera ile kayda alınmıştır ve kayıtlardan alınan alıntılar ciltlerde kullanılacaktır.

Başka etkinlikler

Yerleşimden ziyeretçilerin en iyi şekilde yararlanması için gelişmeler kayd edilmiş, ve içerisinde bir fırın, depo odası ve uyumak için sekilerin yer aldığı 9000 yıllık bir evin rekonstriksiyonu üzerinde çalışılmıştır. Kazı evine yeni bir kütüphane/seminer odası ilave edilmiştir. İstanbul - Atölye Mimarlık'tan gelen yeni bir ekip, yeni paneller ve kolay erişimle Ziyaretçi Merkezi'ni güncelleştirmiştir. The National Geographic dergisi, yerleşim ve proje ile ilgili bir makale düzenlemektedir.

Proje, genç Türk arkeologların eğitimi ve yurt dışı yolculuklarına katkıda bulunmak üzere Çatalhöyük Thames Water Bursu'nu oluşturmuştur. Bu sene adaylardan yedisine burs verılmiştir.

Sponsorlar

Proje, Ankara İngiliz Arkeolojı Enstitüsü himayesinde, Kültür Bakanlığı tarafından verilen izinle çalışmaktadır. Proje, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürü Alpay Pasinli ve ve Kültür Bakanlığı temsilcileri olarak Eskişehir Müzesi'nden Dursun Çağlar ile Ankara Etnoğrafya Müzesi'nden Nejat Atar'a minnetlerini sunar.

Çumra ilçesine bağlı politikacılar ve memurlar, özellikle Çumra Belediye Başkanı Zeki Türker ve Kaymakam Osman Bilgin, Projeye destek sağlamışlardır. Konya Müze Müdürü Erdoğan Erol ve yardımcılarına da müteşekkiriz.

Koç Bank ve Boeing ana sponsorlarımızdır. Uzun dönem sponsorumuz Merko, diğer sponsorlarımız Shell, British Airways, Thames Water ve Koçsistem'dir. İngiltere'den Sanat ve Hümaniter Araştırma Yönetim Kurulu (The Arts and Humanities Research Board), McDonald Arkeolojik Araştırma Enstitüsü (the McDonald Institute for Archaeological Research) ve Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü destek sağlamıştır. Amerika'dan destek, Flora Vakfı ve Stanford Üniversitesi, Ulusal Bilim Vakfı (The National Science Foundation), U. C. Berkeley Arkeolojik Araştırma Merkezi ve Stajyer Araştırmaları programından gelmiştir. Cömert bağışlar, John Coker ve Mary Settegast'ten gelmiştir. Polonya'dan Anayol Kurtarma Arkeolojı Projesi'ne (Eoro-Pol-Gaz S. A.) müteşekkiriz. Çatalhöyük Dostları ve Türk Çatalhöyük Dostları'ndan da destek gelmiştir. Projeye olan devamlı desteği için Ömer Koç'a özellikle teşekkür etmeyi borç biliri.